Вырабляючы археалагічныя даследаванні на тэрыторыі царквы Праабражэння Гасподняга, спецыялісты па гісторыі і археалогіі выявілі дзіўнае падземнае памяшканне, якога няма больш ні ў адной царкве. Калі няўмольны час разбурала царкоўныя сцены, гэты пакой, плошчай адзін метр на тры метры, пагрузілася пад зямлю. Пра існаванне гэтага памяшкання археолагі даведаліся ў мінулым годзе, але ўбачыць яго на свае вочы ім удалося толькі цяпер.
Праваслаўная Царква Праабражэння Гасподняга ў Полацку з’яўляецца асаблівай, і будавалася па распараджэнні ігуменні Спаса-Праабражэнскага манастыра Ефрасінні Полацкай у сярэдзіне XII стагоддзя. І прызначэнне гэтага памяшкання з’яўляецца прадметам дыскусій і спрэчак сярод навукоўцаў, археолагаў і гісторыкаў. На думку адных, гэта была келля для пустэльнікаў і прызначалася для малітваў. Па думку іншых, гэта пахавальня, але пахавання астанкаў не знойдзена. Расійскі мастацтвазнаўца В. Д. Сараб’янаў лічыць, што царква ўзводзілася ў якасці пахавальні святых служыцелек мясціны і самой Ефрасіі Полацкай, зыходзячы з памераў будынка і наяўнасці пахавальных ніш-аркасоліеў, прызначаных для пахавання духоўныя асоб. Аркасоліі размешчаны так блізка да бакавых аркаў алтара, што вылучаюцца да ахвярніка і дыяканніка. Таксама аркосолии паменш ёсць пад хорамі, два з іх пакрытыя роспісамі XII стагоддзя. Гэтыя фрэскі, цалкам пакрываюць царкоўныя сцены-гэта самы каштоўны здабытак старажытнага храма.
Юрый Маліноўскі, кіраўнік рэстаўрацыйных работ па насценнага жывапісу Спаса-Праабражэнскай царкве, выказвае свае ўражанні:»уяўляеце, што такое захаваць за 850 гадоў жывапіс парадку 80%, гэта проста неверагодна, я такіх помнікаў нават не ведаю”.
Раскопкі пачаліся яшчэ ў 2015 годзе па ініцыятыве Полацкага дзяржаўнага ўніверсітэта і ў іх прынялі ўдзел выкладчыкі ўніверсітэта, студэнты-гісторыкі, якія праходзяць практыку, студэнты іншых факультэтаў, рускія гісторыкі і археолагі, у тым ліку прафесіяналы з Эрмітажа. Аляксей Коц, старшы выкладчык кафедры гісторыі і турызму Полацкага дзяржаўнага ўніверсітэта, які ўдзельнічае ў раскопках, каментуе:
“Тут жа маем справу з унікальным памяшканнем з захаванай лесвіцай, якая вяла ўніз, пад храм. Яно было перакрыта скляпеністай столлю, захавалася пабудова не ў лепшым стане, звод прабіты. Учора змаглі выявіць драўляную падлогу падзямелля, выявілі там магутную бэльку і дошкі. Акрамя таго, знайшлі сярод паднятай зямлі шмат фрагментаў фрэсак, на якіх праглядаюцца абліччы святых, віднеюцца літары, часткі адзення. Спецыялісты кажуць, што па характары роспісу Фрэскі падобныя з тымі, што ёсць у храме”» Спаса-Праабражэнская царква-адзіны храм-рэлікварый на тэрыторыі Беларусі, які дажыў з XII стагоддзя да нашых дзён.
